De bunker van Tito in Konjic is een van de bezienswaardigheden in Bosnië en Herzegovina die je niet mag overslaan. Saskia ging er samen met haar 10-jarige zoon heen om de Engelstalige rondleiding te volgen.
De bunker van Tito in Konjic
Voordat ik vertel hoe de rondleiding door de bunker van Tito was, eerst een klein stukje geschiedenis.
Wie was president Tito?
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Tito partizanenleider en heeft hij gevochten tegen de Duitse bezetters. Hij werd na de oorlog als held gezien en in 1953 werd Tito president van Joegoslavië. Dat is hij tot zijn dood in 1980 gebleven.
Joegoslavië was in die tijd een socialistische republiek. Tijdens de Koude Oorlog koos Tito niet voor de Verenigde Staten of de Sovjet-Unie. Tijdens de rondleiding werd ons verteld dat hij met iedereen vriendjes probeerde te zijn, maar altijd ging voor zijn eigen belang. De Sovjet-Unie was niet blij met deze houding, want ze vonden dat het land tot hun invloedssfeer behoorde. Tito was daarom bang voor een aanval met een atoombom. Dat was de reden om een gigantische bunker te laten bouwen.
Bouw van de atoombunker
Er is 26 jaar aan de bunker van Tito gebouwd. Dat ging in het grootste geheim. Bouwvakkers werden in een geblindeerde vrachtwagen aangevoerd en wisten niet waar ze aan het werk waren, laat staan dat ze wisten wat ze aan het maken waren. De bunker was in 1979 gereed. De bouw van de bunker heeft toen 4,6 miljard dollar gekost, dat is vergelijkbaar met 20 miljard dollar nu.
De bunker van Tito is ruim 600 vierkante meter groot. Officieel heet de bunker ARK D-O, waarbij ARK staat voor ‘Atomska Ratna Komanda’.
Bewaking van de bunker
Nadat de bunker gereed was, werd deze permanent door 16 soldaten bewaakt. Ook zij wisten niet wat ze aan het bewaken waren. Alle ruimtes waren verzegeld zodat zij deze niet ongemerkt konden betreden.
Tijdens de oorlog in de jaren ’90 in Joegoslavië is geprobeerd om de bunker op te blazen, maar twee soldaten hebben dat voorkomen. De rest van de soldaten ging er vandoor en zij hebben alle papieren over de bunker meegenomen naar Belgrado. Omdat deze papieren militairen geheimen bevatten mogen deze pas over 25 jaar openbaar worden gemaakt. Tot die tijd blijft het onbekend wie de bunker heeft bedacht, wie er vanaf wisten en welke mensen met Tito mee mochten in de bunker als er een atoombom zou vallen.
Op dit moment is de bunker niet meer te gebruiken als atoombunker.
Engelstalige rondleiding door de bunker van Tito
Onze rondleiding door de bunker van Tito start met een kort stukje lopen door een witte tunnel. Dan stoppen we bij een plattegrond van de bunker. Die hebben wij in de ontvangstruimte al even bestudeerd, maar nu krijgen we de toelichting te horen.
Plattegrond van de bunker van Tito
“Er was plek in de bunker voor 350 mensen om 6 maanden te leven. Hier was de keuken, daar de voorraad technisch water en daar de voorraad drinkwater. Daar is de airco en de elektrische installaties” vertelt de gids. Dat niet alleen. Er zijn kamers met bedden voor de medewerkers, twee conferentieruimtes, een telecommunicatiekamer en een strategieruimte.
In goed verstaanbaar Engels gaat de gids verder: “Kijk, dit was de ruimte voor Tito en zijn politieke en militaire staf. Dat is het enige gedeelte van de bunker dat uit twee verdiepingen bestaat.”
Kunst in de bunker
Deels is in de bunker de originele inrichting terug te zien. Deze is in zeer goede staat omdat er een constante temperatuur in de bunker is. Hiervoor zorgt de airco die sinds de jaren ’60 ononderbroken z’n werk doet.
De bunker is ook in gebruik voor een kunstproject. In bijna elke ruimte is daar iets van terug te zien. Soms met een duidelijke relatie met het verleden van de bunker, soms is die relatie voor ons moeilijker te zien of te duiden. Tijdens de rondleiding wordt beperkt stil gestaan bij de kunstwerken.
De keuken, watervoorraad en technische ruimtes
We starten met een kijkje in de keuken. Hier stond al het voedsel opgeslagen. Tijdens de Joegoslavische oorlog in de jaren ’90 is dat weggehaald. De voorraad drinkwater is er nog wel. “Klim maar op de ladder, dan kun je het zien” nodigt de gids iedereen uit. Dat laten we ons geen twee keer zeggen.
Daarna gaan we verder naar de technische ruimtes. Mijn 10-jarige zoon vindt het allemaal reuze interessant en loopt steeds direct achter de gids. Geboeid staat hij vooraan in de groep te luisteren. Dankzij het gamen en YouTube kijken is zijn Engels van voldoende niveau om de uitleg op hoofdlijnen te volgen.
Telecommunicatie en strategie
Ik vind de telecommunicatieruimtes indrukwekkend. De gids wijst ons een kaart aan: “Kijk, dit zijn alle geheime bunkers die er in die tijd in Joegoslavië waren. De schuilnaam van de bunker van Tito was ‘Istanbul’ en het was de grootste bunker.” Verbaasd kijk ik naar de kaart. Zoveel geheime bunkers? “Ze zijn allemaal met telefoonlijnen met elkaar verbonden” gaat de gids verder met haar verhaal.
Mijn zoon kijkt in een andere ruimte naar de typemachines. Hij bestudeert ze grondig en dan blijken we toch echt een generatie te verschillen: “Mam, het zijn net computers zonder beeldscherm. Ik zie alleen de Enter-toets niet, maar voor de rest lijkt het wel heel erg.” Ondertussen vertelt de gids dat de typemachines nooit zijn gebruikt en dat zelfs het originele papier er nog in zit. De letters en teksten die we daarop zien horen bij het kunstproject.
Strategieruimte
Dan gaan we door naar de strategieruimte. Er staan lichtbakken, rode telefoons en er hangt een kaart van voormalig Joegoslavië. Daar vertelt ze waarom deze bunker hier is gebouwd: “Kijk, Konjic ligt heel centraal in Joegoslavië en je hebt luchthavens in Sarajevo en Mostar die beide niet ver weg zijn.”
Daarna mogen we een foto maken achter het bureau waar Tito zou zitten als de bunker ooit gebruikt zou zijn.
De ruimtes van Tito en zijn staf
Het gedeelte van de bunker van Tito waar zijn verblijven zijn doet zelfs wat huiselijk aan. Behang op de muur en vloerbedekking op de grond. We lopen door de eetkamer, zien zijn wachtkamer en de ontvangst/werkruimte. Hij zou de enige bewoner van de bunker zijn met een 2-persoonsbed en ook de enige bewoner die zijn partner mee mocht nemen. Alle andere mensen zouden familie achter moeten laten. Zij moesten mee om het systeem in stand te houden.
Er wordt door een van de andere deelnemers aan de rondleiding gevraagd of Tito weleens in de bunker is geweest. “Dat weten we niet, want niemand wist van het bestaan van de bunker” vertelt onze gids “Wel is hij vijf keer in Konjic geweest, onder andere voor de opening van de fabriek die voor de bunker lag. Het zou goed kunnen zijn dat hij op dat moment ook in de bunker is geweest.”
Goed verstopte bunker
De rondleiding zit erop. We lopen met de gids naar buiten. Daar praten we na en verbazen we ons erover dat deze bunker zo lang onbekend is geweest. Wel bewaakt door soldaten, maar zonder dat zij wisten wat ze aan het bewaken waren. Ik kan me niet voorstellen dat zoiets groots en duurs in deze tijd geheim zou kunnen blijven…
Beide zijn we onder de indruk van de bunker van Tito en de verhalen die we hebben gehoord. Wat ons betreft is deze rondleiding zeker geschikt om met kinderen vanaf circa 8 jaar te doen.
Praktische informatie bunker van Tito
De bunker van Tito in Konjic ligt op de route van Sarajevo naar Mostar en vice versa. Wij verblijven bij Herzegovina Lodges, op 35 minuten rijden van Konjic. Dit is een ideale uitvalsbasis om deze omgeving te verkennen.
Op Tripadvisor lees ik vooraf dat de bunker lastig te vinden is. Die ervaring deel ik niet. Op Google Maps staat de juiste locatie en vanuit Konjic zijn er bordjes die de route naar de bunker aangeven. Verkeerd rijden is volgens mij onmogelijk.
Er is niet heel veel parkeerruimte bij de bunker van Tito en het laatste stuk van het weggetje is smal. Maar als je er een kwartier voor de start van de rondleiding bent, dan is de vorige groep net weg (als je de 2e of 3e rondleiding doet).
Ligging van de bunker van Tito in Konjic:
Tijdstip rondleidingen
In het hoogseizoen zijn er dagelijks rondleidingen door de bunker van Tito om 10, 12 en 14 uur. Buiten het hoogseizoen is dit alleen mogelijk op maandag, woensdag en vrijdag. Wij hebben vooraf geen entreekaartje gekocht en zijn er op de bonnefooi heen gereden. Dat kan prima, zorg er gewoon voor dat je er een kwartier van tevoren bent.
In het entreegebouw van de bunker kun je gebruik maken van het toilet. Daarnaast is er een koffie- en frisdrankautomaat.
De rondleiding duurt circa 1,5 uur. Precies lang genoeg voor mijn zoon, ik had zelf wel meer willen zien.
Entreekaartjes bunker van Tito
Voor de entree betaal ik in de zomer van 2019 voor een volwassene 20 Bosnische Mark, dat is 10 euro. Voor kinderen is de entree gratis, het is onduidelijk tot welke leeftijd dat is. Mijn 10-jarige is niet groot, maar er is naar zijn leeftijd gevraagd. Het kan zijn dat hij het voordeel van de twijfel heeft gehad.
Check de actuele openingstijden en entreeprijzen altijd voor je bezoek op de website van de bunker van Tito.
Ben jij al eens bij de bunker van Tito in Konjic geweest?
Meer lezen
Op zoek naar meer ideeën voor uitstapjes tijdens een vakantie in Bosnië en Herzegovina? Klik & kijk voor meer inspiratie:
Hier komen eind 2019/begin 2020 linkjes naar de andere blogs over Bosnië en Herzegovina.
KidsErOpUit is te volgen opFacebook,InstagramenX (voorheen Twitter).
